Maatschappelijke en sociale kloven dichten

door Dick Couvée

Op woensdag 6 april had ik de eer de lezing te houden in het kader van het vieren van 800 jaar Orde der Dominicanen en 600 jaar Dominicanen in Rotterdam. Ik heb dat met veel plezier gedaan, omdat de relatie tussen Citykerk Het Steiger en de Pauluskerk al oud is en ook voor de toekomst meer dan het koesteren waard. Thema van die viering was: “Stad en religie. Een onopgeefbare verbintenis”. Aan mij was gevraagd vooral te spreken over de betekenis van religie, vooral het diaconaat, voor de stad. Een week later sprak burgemeester Aboutaleb over de betekenis van de stad voor de religie.

Uit mijn lezing een paar essentiële gedeelten , met name de betekenis van het diaconaat voor Rotterdam nu. Eerst een stukje analyse:

“Een tijdje geleden schreef de Duitse filosoof Peter Sloterdijk een interessant boek: “Im Weltinnenraum des Kapitals”. Dus, zoiets als: In de wereldbinnenruimte van het kapitaal. In het Nederlands is dat boek vertaald met als titel: “Het kristalpaleis”. Goed vertaald, volgens mij. Want dat beeld van de wereld als Kristalpaleis geeft precies weer waar het Sloterdijk om begonnen is. Het is een beeld dat hij heeft overgenomen van Dostojevski, uit diens “Aantekeningen uit het ondergrondse”. Daarin gebruikt Dostojevski het beeld van het Kristalpaleis als metafoor voor het moderne kapitalisme van toen. Het beroemde Londense Crystal Palace werd gebouwd in 1851 ter gelegenheid van de allereerste Wereldtentoonstelling. De eerste keer, dat de verworvenheden van westerse techniek en macht en geld trots werden getoond onder één groot glazen dak. Voor Sloterdijk het beeld van de moderne Westerse wereld en haar mondiale droom van een nooit meer ophoudende welvaart. De wereld als een prachtige, comfortabele, afgesloten, glazen ruimte, waarin moderne Westerse mensen zouden willen wonen en die zich steeds verder over de wereld verspreidt als een almaar aangroeiende amoebe. Met als enig probleem, dat miljarden mensen niet wonen onder die glazen stolp en tevergeefs kloppen aan de deur om binnen te komen. Dat is precies wat er nu gebeurt in en met Europa, vooral ook na de overeenkomst die de Europese Unie sloot met Turkije over de duizenden vluchtelingen vanuit Syrië. En die niet zal gaan werken, omdat je afsluiten van de rest van de wereld onder een kas van comfort en zogenaamde welvaart geen toekomst biedt, niet voor de vluchtelingen, maar zeker ook niet voor ons Europeanen. Maar dat beeld van het Kristalpaleis geldt niet alleen mondiaal. Het geldt ook nationaal, hier in dit land. Hoeveel mensen, hier geboren, hebben niet voortdurend het gevoel dat zij er in de ogen van de dominante groep – de zogenaamde elite, politiek of maatschappelijk – eigenlijk niet toe doen. En haken af. En met recht! Zie wat er dreigde in de Beverwaard en het AZC dat uitgerekend daar moest komen. Niet in Kralingen, natuurlijk, maar daar.”Dan twee citaten uit de lezing over wat te doen:

“4. Er is vooral in de politiek, maar ook in de samenleving sprake van een debat tussen doven, een debat dat dus geen debat is. Ook daar een kloof tussen de mensen, die de voordelen genieten van migratie en globalisering en de mensen die dat vrijwel niet doen en vooral de nadelen ondervinden. Meestal lager opgeleid, blank, hier geboren. Zie de prachtige documentaire 2KM2 over Rotterdam-Zuid, over de wijk Bloemhof. Als Wilders spreekt over een “nepparlement”, dan heeft hij in een aantal opzichten gelijk: de stem van veel mensen die op zijn partij stemmen wordt eigenlijk niet gehoord of bewust doodgezwegen, onder een tamelijk arrogant motto: met lui die zoiets vinden praat je niet. Hetzelfde geldt voor Leefbaar. Het antwoord op wat er leeft onder zoveel mensen die zich tot deze partijen aangesproken voelen, ook in Rotterdam, is nog altijd niet gevonden. Maar je hullen in een cordon van arrogant stilzwijgen van de kant van de zogenaamde elite, politiek of anders, leidt uiteindelijk tot niets. Het diaconaat zou, juist omdat het samen met de mensen in kwestie, van onderop heeft leren kijken, kunnen helpen voor dat gesprek een gemeenschappelijk taal te ontwikkelen, juist ook vanuit die eeuwenoude traditie van diaconaat en christendom, en dat gesprek vervolgens met elkaar te voeren, op het scherp van de snede.

5. Het diaconaat, de kerk, moet katalyserende platformen vormen van verandering in de stad. Ook daarin ligt een wezenlijke taak. Ik heb zelf ervaren hoe geweldig dat kan werken, met de Bed-Bad-Brood- campagne in Rotterdam en in het land. Uiteindelijk werd BBB een motto dat wij nu landelijk gebruiken. Wat begon als een kleine campagne met een klein professioneel team en een relatief klein bedrag van het Oranjefonds, groeide uit tot een forse maatschappelijke actie, waarbij steeds meer mensen: ondernemers, professionals van allerlei aard, vrijwilligers, noem maar op, hun expertise, tijd en energie “om niet” inzetten voor het goede doel: een minimum van bestaan gegarandeerd, hoe dan ook voor mensen zonder verblijfspapieren. Zo veel mensen betrokken in een beweging richting Rotterdam. Die vaak zeiden: ik geloof niet in God, ik doe niet aan de kerk, maar wat hier gebeurt, daar gaat het om! Zulke platformen voor constructiviteit, voor burgerinitiatief, voor autonomie, zulke bewegingen vormen voor “Rotterdam Sociaal” en dus zonder armoede en uitsluiting, en voor een andere, humane economie: “Rotterdam duurzaam en circulair” een economie die de stad dient en niet de mensen uitbuit en overheerst, daaraan kan het diaconaat en dus de kerk, een wezenlijke bijdrage leveren.”