Een menswaardige samenleving zonder armoede

(door: Dick Couvée)

Afgelopen vrijdag was ik samen met twee bezoeksters van de Pauluskerk op een congres georganiseerd door het Christelijk Sociaal Congres en de FNV, onder de titel: “Een menswaardige samenleving zonder armoede”. Wij drieën deden daar het verhaal van de armoede in Nederland, speciaal in Rotterdam. Ik deed het verhaal van “Warm Rotterdam”[1]. De beide dames vertelden hun persoonlijke verhaal over wat leven in armoede betekent en met jou en met je kinderen doet. Zij vertelden ook hoe zij weer uit die armoede waren geklommen. Hoeveel jaren dat duurde, hoeveel schaamte, moeite en doorzettingsvermogen hen dat kostte. Hoe onvoorstelbaar veel belemmeringen zij al die jaren hadden moeten overwinnen tijdens hun moeizame gang omhoog. Zo betekent recht hebben op een uitkering nog niet, dat je die uitkering ook daadwerkelijk ontvangt. Er zitten vaak maanden tussen aanvraag en het geld echt op je rekening. Het kan ook betekenen, dat je wel recht hebt op huurtoeslag, maar die toch niet krijgt. Je hebt immerse geen inkomen, zolang je geen uitkering ontvangt ! Van dit soort Kafkaiaanse “logica”, in dit geval toegepast door de overheid, waren vele voorbeelden in hun verhalen.  Maar hoe overleeft een mens al die maanden, terwijl er niet of nauwelijks aan inkomen bij je binnenkomt en er ook nog kindermonden te voeden zijn ?!

Het verhaal van de twee “ervaringsdeskundigen” maakte diepe indruk. Veel deelnemers op het congres waren geschokt en leefden mee. Afschuwelijk. Dit kon toch niet waar zijn in een land als Nederland. Pardon. Het is wel waar ! Dit is de realiteit voor heel veel mensen in armoede. Vooral ook in Rotterdam, dat met met ruim 80.000 mensen levend onder de armoedegrens, ruim 15% van de bevolking, en meer dan 100.000 mensen met ernstige schulden de armste stad van Nederland is. Het maakte die middag een eind aan drie veronderstellingen die breed leven onder de bevolking van Nederland. Eén, dat armoede in Nederland niet zou bestaan. We zijn toch het 12 of 13e rijkste land op aarde,  dus, dat kan niet ! Volgens recente, bijgestelde cijfers van het SCP leven in Nederland bijna 1.000.000 mensen onder de officiële armoedegrens (volgens het SCP “niet veel maar wel toereikend-criterium”). Twee, dat je in Nederland snel en goed wordt geholpen, als je in de problemen komt. De overheid heeft toch heel goede vangnetten ! Nee, die heeft de overheid niet. Want die zijn wegbezuinigd. Of aan talloze regels en voorwaarden gebonden. Drie, dat armoede in Nederland wel mee zou vallen. Nee, in Roemenie – ik noem maar een willekeurig land in Europa – daar zijn “ze” pas arm ! Dat daar arme mensen zijn, is duidelijk. Helaas. Alleen, wie zo denkt, vergeet, dat armoede niet een absolute zaak is, maar vooral iets relatiefs. Armoede is gebrek aan geld om rond te komen, ja. Maar vooral ook iets sociaals. Wie arm is, doet en telt niet mee. Dat is desastreus voor je stemming, je moraal, je zelfbeeld, je zelfvertrouwen. Wie daaraan nog mocht twijfelen, verdiepe zich in de ervaringen van de mensen die het werkelijk meemaken. Die zouden leidend moeten zijn bij elke oplossing, die we bedenken. Willen we het probleem werkelijk aanpakken, tenminste.

Op het congres sprak ook Kim Putters, de directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau. Een goed verhaal. Boeiend en schokkend tegelijk. Eén van zijn sheets is bij mij blijven hangen. Het SCP heeft ook onderzocht hoe de armoede in Nederland zich de afgelopen 25 jaar heeft ontwikkeld. Voor een langere periode en daarmee ook onder wisselend economisch getij. Zorgwekkend is, dat die hele periode lang tenminste een hardnekkige groep van ongeveer 6% van de bevolking (nu zo’n 1 miljoen mensen) onder de armoedegrens leefde. Alle wel of niet goedbedoelde inspanningen om dat tij te keren ten spijt. Grote vraag is natuurlijk hoe dat komt. De verhalen van de beide “ervaringsdeskundigen” indachtig (en daarnaast de vele verhalen die ik inmiddels heb gehoord) kwam bij mij in ieder geval één mogelijke oorzaak boven. Een mogelijke oorzaak, waarvan heel veel wet- en regelgeving ervan doordrongen zijn, impliciet of expliciet. Die alles te maken heeft met het dominante mensbeeld de afgelopen 30, 40 jaar.  En met de “normerende” werking, die daarvan uit gaat. Het idee van de “zelfredzaamheid”, dat onder meer de overheid te pas en te onpas toepast. Wij allen worden geacht zelfredzaam te zijn. Lees: je wordt per definitie in staat geacht, op alle momenten van je leven, onder alle omstandigheden, jezelf aan je eigen haren uit het moeras te kunnen trekken. Wie dat niet kan, heeft dat aan zichzelf te danken en zoekt het dus ook zelf uit. Wie ook maar één dag in de Pauluskerk meeloopt, weet dat dat mensbeeld totaal niet klopt. Een dergelijk fundamentalistisch idee van zelfredzaamheid is dodelijk in een samenleving, vooral voor de mensen in nood. Uit die gedachte is Warm Rotterdam ontstaan. Wie in nood is, moet weten: ik sta er niet alleen voor, als ik het om wat voor reden dan ook even niet zelf kan. Dat heet samen – leving.

[1] Zie ook: www.warmrotterdam.nl